Sintaxo

125. — Sen esar fixigita rigoroze e neflexeble, l'ordino dil vorti esas submisata en Ido ad ula reguli, quin impozas logiko e klareso. Exemple :

125. Without being rigorously fixed and inflexible, the order of the words are subjugated in Ido to some rules, which impoze logic and clarity. For example:

L'adjektivo devas preirar o sequar nemediate la substantivo quan ol relatas. Ma ol sequas lu, se ol esas tre longa od akompanata da komplementi (1).

The adjective should immediately precede or follow the substantive which it references. But it follows it, if it is very long or accompanied by complements (1).

L'adverbo devas preirar o sequar nemediate la vorto quan ol relatas. Ma la adverbi ne, tre devas preirar ol sempre : me ne prenis vua libro tre diferas sence de : ne me prenis vua libro, ed anke de : me prenis ne vua libro (ma altra), e nur l'adverbo ne, preiranta nemediate la vorto quan ol relatas, indikas nedubeble ta difero. — Il tre deziras richeskar rapide diferas de : il deziras tre richeskar rapide, od anke de : il deziras richeskar tre rapide, e nur l'adverbo tre, lokizita juste, indikas nedubeble ta difero (2).

The adverb should immediately precede or follow the word which it references. But the adverbs ne and tre should precede it always: me ne prenis vua libro [I did not take your book] is a very different sense from: ne me prenis vua libro [not I took your book (but another)], and only the adverb ne, immediately preceding the word which it references indicates that difference without doubt. Il tre deziras richeskar rapide [He very much desires to become rich quickly] differs from il deziras tre richeskar rapide [he desires to become very rich quickly], or also from il deziras richeskar tre rapide [he desires to become rich very quickly], and only the adverb tre [very], located correctly, indicates the difference without doubt (2).

La participo — en la tempi kompozita dil aktiva o pasiva voco — sempre devas sequar la verbo helpanta, e separesar de olu nur da adverbo relatanta la verbo : li esas tre amata; ica soldato esis grave vundata. Ta regulo justifikesas dal fakto, ke la du vorti unionita kompozas simpla verbal formo (amesas, vundesis).

The participle, in the tenses of the active or passive voice, should always follow the helping verb, and be separated from it only by an adverb referencing the verb: li esas tre amata [we are very loved]; ica soldato esis grave vundata [this soldier is gravely wounded]. That rule is justified by the fact that the two joined words compose a simple verb form (amesas, vundesis).

Adjektivo o participo sempre devas sequesar da sua komplementi direta o nedireta, e lu devas sequar nemediate sua substantivo : la homo estimata da omni (e ne : la homo da omni estimata). La fervoyi formacas reto kovranta la mondo (e ne : reto la mondo kovranta, e mem mine : la mondo kovranta reto.

An adjective or participle should always be followed by its direct or indirect complements, and it should immediately follow its substantive: la homo estimata da omni [the person esteemed by everyone] (and not: la homo omni estimata [the person everyone esteemed]). La fervoyi formacas reto kovranta la mondo [railroads form a net covering the world] (and not: reto la mondo kovranta [net the world covering], and even less: la mondo kovranta reto [the world covering net].

Lasta exemplo, qua montras bone l'importo di vortordino logikala : "Il ne povas tolerar to quo esas segun lua konvinkeso absolute erora." Erora semblas relatar konvinkeso , on devas dicar : "Il ne povas tolerar to quo esas absolute erora segun lua konvinkeso."

A last example, which shows well the importance of logical word order: Il ne povas tolerar to quo esas segun lua konvinkeso absolute erora. [He cannot tolerate those who are according to his convictions absolutely mistaken.] Erora seems to reference konvinkeso, we should say: Il ne povas tolerar to quo esas absolute erora segun lua konvinkeso. [He cannot tolerate those who are absolutely mistaken according to his convictions.]

126. — La normal ordino dil vorti en propoziciono esas ica : 1^e subjekto, 2^e verbo, 3^e komplemento direta; singla de ta termini esante akompanata (segun la reguli donata supere) da lia omna komplementi. La komplementi nedireta darfas pozesar irgaloke, ma dop la verbo prefere : me rakontis bela historio a vua infantino, o : me rakontis a vua infantino bela historio. En ica lasta frazo, bela ne povas relatar infantino, nam on dicabus takaze : a vua bela infantino, ed on devabus pozar historio avane.

126. The normal order of the words in a propozition is this: 1) subject; 2) verb; 3) direct complement. Each of those terms is accompanied (according to the rules given above) by their full complements. The indirect complements may be placed anywhere, but preferably after the verb: me rakontis bela historio a vua infantino [I recounted beautiful history to your young boy], or me rakontis a vua infantino bela historio [I recounted to your young boy beautiful history or to your beautiful young boy history]. In this last sentence, bela cannot reference infantino, for we may have been saying in that case: a vua bela infantino [to your beautiful young boy], and we should have put historio before.

Omna violaco dil normal ordino (subjekto, verbo, komplemento direta) esas nomizat inversigo, sive kande la komplemento direta preiras la verbo, sive kande la subjekto sequas lu. Exemple, se vice : la vintro venos balde, me dicas : balde venos la vintro, me inversigas la subjekto, nam ol sequas la verbo vice preirar olu.

All violation of the normal order (subject, verb, direct complement) is called inversion, either when the direct complement precedes the verb, or when the subject follows it. For example, if instead of la vintro venos balde [the winter will come soon], I say balde venos la vintro [soon will come the winter], I inverse the subject, for it follows the verb instead of preceding it.

L'inversigi povas esar impozata dal bezono saliigar termino, pozante lu avane (ico remplasas l'expresuro c'est… qui o que di la Franca), o (en la traduki) dal deziro sequar l'ordino dil texto originala. Se la frazo kontenas, quale supere, nur subjekto e verbo, l'inversigo dil unesma ne povas genitar ula miskompreno. Ma, se la frazo kontenas subjekto e komplemento direta od atributo, naskas miskompreno, en ula kazi, kande on inversigas lia normal ordino. Lore, por evitar ta grava desavantajo, on distingas la komplemento direta o la atributo per la final litero n (3).

The inversion can be imposed by the need to project a term, placing it before (this replaces the expression c'est… qui o que di la Franca [?]), or (in the translations) by the desire to follow the order of the original text. If the sentence contains, like above, only a subject and verb, the inversion of the first cannot generate any miscomprehension. But, if the sentence contains a subject and direct complement or attribute, miscomprehension is born, in any case, when we inverse our normal order. Then, to avoid this grave disadvantage, we distinguish the direct complement or the attribute by the final letter n (3).

Quon vu dicas? Quan vu vidas? Quin vu prenas? (La uzo di quon, quan, quin esas la maxim ofta kazo dil n inversigala). — Quanta homin la alkoholismo foligas! — Quanta servistin el havas? — Nekredebla historion tu rakontas ad ni (4). — Idon me ja dicis a vu plurfoye (5). — Tun, ne ilun me bezonas. — La maxim bonan me prenis (6).

Quon vu dicas? [Who did you tell?] Quan vu vidas? [What did you see?] Quin vu prenas? [What did you take?] (The use of quon, quan, quin is the most common case of the inversing n). — Quanta homin la alkoholismo foligas! [How many people alcoholism makes foolish!] — Quanta servistin el havas? [How many servants does she have?] — Nekredebla historion tu rakontas ad ni [Incredible history you relate to us.] (4). — Idon me ja dicis a vu plurfoye [Ido, I already told you several times] (5). — Tun, ne ilun me bezonas. [You, not her I need.] — La maxim bonan me prenis [The best I took] (6).

127. — Kompreneble la n inversigala esas necesa nur kande la komplemento direta preiras la subjekto. Ma, mem se ol preiras la verbo, nula n devas uzesar, kande la subjekto konservas l'unesma plaso. Ex. : tua fratulo me odias = tua fratulo odias me. Ico precipue aplikesas al pronomi : el vu amas, il me vidis = el amas vu, il vidis me.

127. — Understandably, the inversing n is necessary only when the direct complement precedes the subject. But even if it precedes the verb, no n should be used, when the subject conserves the first place. For example: tua fratulo me odias = tua fratulo odias me [your brother I hate = your brother hates me]. This principally applies to the pronouns: el vu amas, il me vidis = el amas vu, il vidis me [her you love, him I saw = she loves you, he saw me].

Konseque on povas donar ica regulo : ek du pronomi (sen final n) qui trovesas en la sama propoziciono, l'unesma esas la subjekto e la duesma esas la komplemento direta (7). Ma on dicos : elun me amas, men el vidis, pro ke la subjekto ne esas l'unesma, ma la duesma (8).

Consequently we can give this rule: out of two pronouns (without a final n) that are given in the same proposition, the first is the subject and the second is the direct complement (7). But we will say: elun me amas, men el vidis [her I love, me she saw] because the subject is not the first, but the second (8).

On uzas anke n, se substantivo o pronomo riskus irgagrade, sen olu, konfundesar a subjekto : me amas vu quale mea fratulon (amas vu), certe diferanta de : me amas vu quale mea fratulo (amas vu). Remarkez, ke se on kompletigas la frazo, "fratulon" preiras la subjekto me, en l'unesma exemplo, qua fakte prizentas inversigo e qua, sen n, riskus komprenesar en la senco dil duesma frazo (9).

Also use n if, without it, a substantive or pronoun could risk being confused with a subject to any degree: me amas vu quale mea fratulon (me amas) [I love you like (I love) my brother], is certainly different from: me amas vu quale mea fratulo (amas vu) [I love you like my brother (loves you)]. Notice that if we complete the sentence, "fratulon" precedes the subject "me" in the first example, which really presents an inversion and which, without n, risks being understood in the sense of the second sentence (9).

En ica frazo : longa e desfacila esis ta konquesto, la senco esas tre klara, quankam ne nur l'atributo (longa, desfacila), ma mem la subjekto (konquesto) esas inversigita : on povas nule konfundar l'atributi a "konquesto".

In this sentence, longa e desfacila esis ta konquesto [long and difficult was that conquest], the sense is very clear, although not only the attribute (longa and desfacila), but even the subject (konquesto) is inversed; we can in no way confuse the attribute with "konquesto".

Ma en : 1^e Quo esos o divenos tala autoritato? 2^e Quo divenas aquo per varmigo? 3^e Quo divenis urbo Roma? 4^e Quo esas la verajo (o : la vera)? (10) Kad la senco ne povas aparar duopla?

But in: 1) Quo esos o divenos tala autoritato? [Who will be or will become like an authority?]; 2) Quo divenas aquo per varmigo? [What becomes water by heating?]; 3) Quo divenis urbo Roma? [What became a Roman city?]; 4) Quo esas la verajo? (or la vera)? [What is the truth (or the truthful)?] (10); cannot the sense appear double?

L'unesma frazo dicas France : qu'estk-ce qui sera ou deviendra une telle autorité? ed anke : que sera ou deviendra une telle autorité? — La duesma povas recevar du respondi : vaporo, glacio. — La triesma havas kom respondo posibla : azilo di raptisti o la chefurbo di rejio Italia (11). — La quaresma signifikas France : qu'est-ce que la vérité o : qu'est-ce qui est la vérité?

The first sentence is said in French: qu'estk-ce qui sera ou deviendra une telle autorité? [?] and also: que sera ou deviendra une telle autorité? [?]. The second can receive two responses: steam or ice. [because What becomes water by heating? could also be What does water become by heating?] The third has as possible responses: a refuge of pillagers or the capital of the Roman kingdom [because What became a Roman city? could also be What did a Roman city become?] (11). The fourth signifies in French: qu'est-ce que la vérité [?] or qu'est-ce qui est la vérité? [?].

Se ni adjuntos a quo di ta quar frazi la n inversigala, kun olu la unesma frazo signifikos France nur : que sera ou deviendra…, e sen olu (quo) : qu'est-ce qui sera ou deviendra une telle autorité?

If we add the inversing n to quo of these four sentences, with it the first sentence signifies in French only que sera ou deviendra… [?], and without it (quo) : qu'est-ce qui sera ou deviendra [?] une telle autorité? [?].

Kun la n (quon) la quaresma frazo signifikos France nur : qu'est-ce que la vérité, e sen olu (quo) : qu'est-ce qui est la vérité?

With the n (quon) the fourth sentence signifies in French only: qu'est-ce que la vérité [?], and without it (quo) : qu'est-ce qui est la vérité? [?]

On remarkez, ke : quo esos o divenos tala autoritato? e quon esos o divenos tala autoritato? esas fakte samtipa kam : quo donos tala autoritato? e : quon donos, e. c.

Notice that quo esos o divenos tala autoritato [what will be or will become like an authority] and quon esos o divenos tala autoritato? [like an authority will be or will become what?] is really the same type as quo donos tala autoritato? [what will give like authority?] and quon donos, etc.

Advere la "Grammaire Complète" sancionita olim dal konstanta komisitaro, a qua yure sucedis l'Akademio Idista, tacas pri ca punto dil atributo. Ma tre semblas, ke esas preferinda uzar la n inversigala kam lasar en multa kazi existar ambigueso kun miskompreni posibla (12).

Indeed the "Grammaire Complète" formerly sanctioned by the constant commission, to which rights were succeded from the Idist Academy, said nothing concerning this point of the attribute. But it really seems that it is preferred to use the inversing n than to let, in many cases, to exist ambiguity with possible miscomprehension (12) check this!.

Esus kulpo uzar la n por indikar (quale en Esperanto) la komplemento direta, se ol ne preiras la subjekto, o or indikar la dati, la disto, la preco, e. c., o por la translaco aden loko (13). La n inversigala devas ne uzesar exter la limiti fixigita supere. Tale ol restas, ne kaptilo e kompliko neutila en 8 foyi ek 10 adminime dil uzado Esperantala, ma nur moyeno impedar, mem preventar miskomprno, o sequar en traduko — se to utilesas — la ordino dil texto originala.

129. — Pronomo relativa-questionala sempre devas komencar la relativa propziciono qua dependas de olu, ed ol darfas preiresar nur da prepoziciono o da irge, irgu : la persono di qua vu vidas la domeno; me questionas, di qua esas ta gardeno; ad irge qua povro il almonas; pri irge quo vu parolas, vu sempre interesas; ad irgu qua venos, vu dicos ke me esas absenta. Konseque, kande relativa pronomo esas komplemento direta, existas necese inversigo, e ta pronomo devas recevar la n inversigala : la soldato, quan vu vidas; la soldati quin vu vidis.

130. — La -n posibligas granda flexebleso e granda libereso; ma on devas ne trouzar l'inversigi (quale ni ja dicis) tante plu, ke mem la n inversigala ne posibligas evitar sempre omna ambigueso. Ex.: me vidis ilun ocidantan viron o me vidis ilun ocidar viron ne esas plu klara kam : me vidis il(u) ocidanta (o ocidar) viro; la fervoyi formacas reton kovrantan la mondon ne esas plu klara kam… reto kovranta la mondo; en la du kazi, nur l'ordino di la vorti povas distingar la subjekto de la komplemento. Same nur l'ordino (kun la komuna raciono) distingas li en frazi simila ad ici : me igas imprimisto(n) imprimar libro(n).

(2) Kam sempre devas esar inter la du parti o termini dil komparo, en qua ol uzesas. Konseque ol ne darfas preirar l'unesma. Do ne dicez, exemple : to nocas kam l'editero tam l'aboninti, ube kam ne trovesas inter la du termini : editoro, aboninti, ma preiras l'unesma. Dicez : to nocas tam l'editero kam l'aboninti, quale vu dicus : to nocas plu l'editoro kam l'aboninti o : to nocas min l'editero kam l'aboninti.

(12) En Progreso, VII, p. 103, en Remarko da S^ro Couturat : « L'ordino ne suficas por evitar la dusenceso. Yen exemplo : « Quon divenus l'uneso di la L. I. qua esas la kondiciono di lua progreso e di lua suceso? » Esas neposibla, en tala frazo, transportar divenus til la fino, pos omna komplementi e relativa propozicioni, qui povus esar mem plu multa e plu longa. Do l'akuzativo esas utila kun divenar, malgre omna teoriala objecioni. Cetere kad l'atributo di divenar ne indikas anke la objekto, la skopo? Ol darfas do indikesar per l'akuzativo same kam ordinara komplemento. »

L'utileso di omna du restas la sama. Pluse me remarkigas, ke la sama rezoni kam pri divenar, valoras anke por la verbo esar, konseque ke on devos anke uzar ta formo kun ica, malgre ke to semblos a multi kom mem plu stranja kam l'akuzativo kun divenar. Fakte se me devas dicar : Quon divenas aquo per varmigo? me devos anke dicar : Quon esos pos varmigo la nuna aquo? Respondo : Ol esos vaporo. La sama formo uzesas anke en F. : Que sera l'eau après avoir été chauffée? e qua shokesas da la vorto « akuzativo » povas parolar anke en Ido pri formo di atributo, nam ne la nomizo importas ma l'expreso klara e preciza. »

(14) Questionante pri la qualeso o stando di ulu od ulo, on devas uzar quala (ne : quale). Quala vu judikas lu (esar)? Me judicas lu kom benigna ma karaktere febla. Se on uzus quale (vu judikas) la senco esus : kad vu judikas? bone o male, yuste o neyuste, e. c.