 |
|
Kompleta
Gramatiko detaloza
di la
linguo internaciona Ido
|
|
||||||||
| Puntizado. (Apendico 8-ma.) |
Punctuation (Eighth Appendix) |
| Punto (.) uzesas por separar la frazi, t. e. expresuri di integra e kompleta pensi tote nedependanta. Bona precepto di stilo esas ta, quan Sro PEUS recevis de ula sua maestro : Uzez multa punti, t. e. facez kurta frazi. En matematiko, la punto uzesas : 1e en longa nombri por separar la mili, ex. : 9.365.724 plu klara kam 9365724; 2e en algebro lu havas la sama signifiko kam ╫ (1). | A period (.) is used for separating the sentences, i.e. expressions of complete and totally independent thoughts. A good precept of style is this, which Mr. Peus received from his own master: use many periods, i.e. make short sentences. In mathematics, the period is used: 1) in long numbers for separating the thousands (Example: 9.365.724 is much clearer than 9365724); and 2) in algebra where it has the same meaning as the symbol "╫" (1). |
| Mayuskuli. — Okazione la punto, on devas regulizar l'uzo di la mayuskuli. On uzas komencal litero mayuskula : | Uppercase characters — Just as when using the period, you should consistently use the uppercase characters. Use an uppercase first letter: |
| 1e por la propra nomi, inkluzante en ici la nomi di landi, monti, fluvii, riveri, la nomi di populi, societi od institucuri, qui nature kontenas la religii e lia praktikanti. On lasas al derivaji di ta nomi la mayuskulo di la radiko. Ex. : la Franco, la Franci, la Franca (linguo); la Kristanismo (de Kristo), la Kristani; Alpala, Alpano (de Alpi). Co evitas la dicerno a qua obligas ula lingui pri la kazo en qua on konservas la mayuskulo od on remplasigas lu per minuskulo. | 1) for the proper nouns, including in those the names of lands, mountains, rivers, streams, peoples, and societies or institutions (which naturally includes the religions and their practitioners); we give the uppercase character from the root to its derivations (example: la Franco, la Franci, la Franca (linguo) [Frenchman, the French (people), French (the language)]; la Kristanismo (de Kristo), la Kristani [Christianity, Christians]; Alpala, Alpano (de Alpi) [pertaining to the Alps, person from the Alps]. This avoids the distinction in some languages about whether to keep the uppercase character or replace it by a lowercase one; |
| 2e por l'unesma vorto di singla frazo, e konseque, pos omna punto. | 2) for the first word of each sentence and consequently, after any period; |
| 3e pro politeso, en ula kazi, en tituli. Ex. : Sioro Profesoro. En la nomo dil Rejo. | 3) for politeness, in some cases, in titles (example: Sioro Profesoro, en la nomo dil Rejo [Mister Professor, in the name of the King]). |
| On atenciez la skribo di kelka mayuskuli : | Pay attention to the writing of some uppercase characters: |
| 1e On evitez skribar I quale J, quale ofte eventas en Germania. On skribez Ido, ne Jdo. | 1) avoid writing I like J, as often happens in Germany; write Ido, not Jdo; |
| 2e On distingez, skribante, la mayuskuli K e R. | 2) distinguish, in writing, the uppercase characters K and R; |
| 3e On distingez F e T : l'infra parto di T flexesas ad dextre; ta di F ad sinistre. | 3) distinguish F and T; the lower part of a T bends to the right, that of an F to the left. |
| Komo (,) uzesas por seperar la propozicioni qui kompozas frazo. Pos la relativa pronomi, on adoptas la franca uzo di la komo (D. 1062) : On distingas du uzi tre diversa di la relativa pronomi, qui konstitucas preske du diversa senci. | A comma (,) is used for separating the propositions that compose a sentence. After the relative pronouns, adopt the french use of the comma (D. 1062) — we distinguish two very different uses of the relative pronouns that almost constitute two different senses. |
| La frazo : л Me ne amas la infanti, qui facas bruiso ╗ povas havar du senci : 1e Me ne amas ti de la infanti, qui facas bruiso; 2e Me ne amas la infanti, pro ke li (konacate e generale) facas bruiso. En l'unesma kazo, la relativo esas determinanta : il determinas la speco de infanti, quin me ne amas. En la duesma ol esas qualifikanta od explikanta : ol qualifikas generale omna infanti. On uzas la komo (avan qua) en la duesma kazo, ne en l'unesma. | The sentence, "Me ne amas la infanti, qui facas bruiso" ["I don't like the babies, which make noise"] can have two senses: 1) I don't like those babies who make noise; or 2) I don't like babies because they (collectively and generally) make noise. In the first case, the relation is determinant, it determines the type of babies that I don't like. In the second it is qualifying or explaining; it generally qualifies all babies. Use the comma (before qua) in the second case, not in the first. |
| Altra exempli : л La homo qua lektas la jurnali devas ne kredar omno quon lu lektas. — Regardez ta homo, qua lektas jurnalo : lu audas tamen omno quon ni dicas. ╗ л La amiko qua ne audacas dicar la verajo ne esas vera amiko. — Mea olda amiko, qua kustumis dicar la verajo, ne audacis takaze dicar ol a me. ╗ л La unesma soldato qua vidis l'enemiki hastis avertar la generalo. — Napolщon, qua vidis l'enemiki avancar, sendis kontre li sua olda guardo. ╗ Ica exempli sugestas utila remarko. Omnafoye kande la substantivo esas determinita, la qua esas nur explikanta, do postulas komo. Or ico eventas : 1e kande la substantivo esas propra nomo : evidente ne existas plura Napolщon, do nulo qua povus determinar lu plu komplete; 2e kande ol esas akompanata da determinanta adjektivo, sive demonstrativa, sive posedala : л ta homo ╗ esas ja suficante e komplete determinita per la demonstrativo (o per la gesto, qua akompanas ol); л mea olda amiko ╗ anke esas determinita per ica epiteti. | Other examples: "La homo qua lektas la jurnali devas ne kredar omno quon lu lektas" ["The person who reads the newspapers should not believe all that he/she reads"]; "Regardez ta homo, qua lektas jurnalo : lu audas tamen omno quon ni dicas." ["Check out that person, reading the newspaper; he/she still hears all that we say."]; "La amiko qua ne audacas dicar la verajo ne esas vera amiko." ["The friend who doesn't dare to speak the truth is not a real friend."]; "Mea olda amiko, qua kustumis dicar la verajo, ne audacis takaze dicar ol a me." ["My old friend, who always speaks the truth, in this case didn't dare say it to me."]; "La unesma soldato qua vidis l'enemiki hastis avertar la generalo." ["The first soldier who saw the enemies hurried to warn the general."]; "Napolщon, qua vidis l'enemiki avancar, sendis kontre li sua olda guardo." ["Napoleon, who saw the enemies advancing, sent against them his own old guard."]. These examples suggest a useful remark. Whenever the substantive is determined, the qua is only explaining, so requires a comma. Now this happens: 1) when the substantive is a proper noun (evidently there does not exist multiple Napoleons), so nothing qua could determine it more completely; 2) when it is accompanied by a determining adjective, whether demonstrative or possesive; "that man" is already sufficiently and completely determined by the demonstrative (or by the gesture that accompanies it); "my old friend" also is determined by this epithet. |
| Komprenende, la regulo valoras anke, se qua esas preirita da prepoziciono : л La amiko de qua me demandis konsilo aprobis mea penso-maniero. — Mea patro, de qua me demandis konsilo, aprobis mea penso-maniero. ╗ |
| En matematiko, en la nombri decimala, la integri seperesas de la decimali per komo (ne per punto, qua havas altra uzo, V. p. 217). Ex. : 3,14. |
| Punto-komo (;) uzesas por separer *** propozicioni o frazi gramatikale nedependanta, ma ligita per la senco. |
| Bi-punto (:) uzesas por anuncar expliko : ol dikas, ke la sequanta frazo explikas la preiranta. Ol anuncas anke citajo, ma lore sequesas da cito-hoketi. |
| Puntaro (…) indikas interrupto di la frazo, sive da altra parolanto, sive da la parolanto ipsa, qua haltas por retenar o chanjar l'expreso di sua penso. La Germani uzas vice to la Gedankenstrich (vortope : penso-streko) ma to esas mala uzado, nam la streko havas altra senco e necesa uzado. (Videz streko). |
| Parentezi () uzesas por inkluzar frazo, propoziciono o vorto, qua esas aparta, e devas separesar de la cetera texto. To esas generale remarko laterala, quan on insertas, e qua interruptas la rekta ordino di la penso. De to konsequas konsilo : on ne trouzez la parentezo, pro ke ol riskas trublar la kompreno. |
| Pro ke la parentezi esas esence destinata ad inkluzar, on darfas nultempe uzar una sen l'altra, quale on facas ofte kun la nombri. Vice л 1) ╗, on devas skribar, o л (1) ╗, o simple л 1e ╗ o 1-e (abreviuro di unesme). La uzado л 1) ╗ havas grava detrimento : kande on vidas tala parentezo klozanta, on serchas spontane la parentezo apertanta, ed on ne trovas ol. Pluse, eventas ofte ke ta parentezo л vidva ╗ trovesas en od apud altra vera (duopla) parentezo, e lore on havas, sive : л 1) ) ╗, sive л )1) ╗, du dispozuri egale absurda. Do : nultempe uzez un parentezo sola! |
| Kramponi [] ed Embracili {} uzesas, en matematiko, kom parentezi di duesma o triesma grado, ex. : {…[…(…)…]…}. En la л prozo ╗, on povas uzar la kramponi en simila kazo, o kom aparta parentezi. On uzas l'embracilo (unika) por korespondigar un lineo (unlatere) a plura linei (altralatere), tale : |
|
|
| La pinto devas turnesar ad l'unika lineo, e la branchi (la konkaveso) ad la plura linei (e ne inverse!) Ni konsilas uzar minim ofte l'embracilo, pro ke ol komplikas e desfaciligas la kompostado. Ol esas utila nur en sinoptikala tabeli. Ol povas uzesar anke horizontale, ex. en geneologikal arbori : |
 |
|
| Streketo (-) esas ortografiala signo, e funcionas kom ligilo. Ol unionas la parti di vorto kompozita (Videz ye Kompozado). Ol indikas anke la seko di vorto de un lineo ad altra, pri qua ni quik parolas. |
| Seko di la Vorti. [D. 485]. On admisas kompleta libereso en la seko di la vorti de lineo a lineo, ecepte ke singla parto devas kontenar vokalo, e ke la digrami of diftongi devas ne dividesar. Ex. on darfas sekar tale la vorto mustar : mu-star, mus-tar, o must-ar. Ma neutro, mashino sekesas neu-tro, ma-shino, e ne ne-utro, mas-hino. On nultempe uzez duopla streko (=) rezervenda a la signo di egaleso, nek iterez la streketo ye komenco di la lineo sequanta. |
| Streko (—), plu longa kam streketo, esas, tote kontree, separilo, e la maxim grava. Ol indikas, sive chanjo di parolanto (t. e. separas la dici, respondi, di diversa parolanti), sive chanjo di temo. Ol seperas do multe plu kam la punto. Ma en la lasta kazo esas preferinda uzar la alineo, qua indikas plu klare ta separo; ol havas l'avantajo insertar en la texto л blankaji ╗, vakuaji, qui repozas la okulo e furnisas ad ol halto-punto. |
| Cito-hoketi (л╗). La cito-hoketi indikas ed inkluzas la paroli o vorti, quin on citas. Li devas turnar sua konkaveso ad interne, t. e. ad la texto inkluzata, same kam la parentezi. Omna altra uzado esas mala, pro ke ol esas konfuziganta. |
| Noto-referi. Por indikar la noti (ped-noti), nula moyeno esas tam simpla e komoda kam la numeri : nam li esas la maxim bona e klara signo, e li esas en senlimita provizuro. Se on uzas steleti (*) o kruci (†), quale ula populi, e se on havas multa noti en un sama pagino, on ne plus savas quale helpar su : la procedo, iterar la steleti o la kruci, esas vere л sovaja ╗, t. e. apartenas a la primitiva stando di civilizeso, en qua on ne posedis la cifri e reprezentis la nombri per streki; od on esas obligata rekursar anke ad altra signi, qui havas altra senci od uzi (ex. з, qua signifikas paragrafo). Pluse, on bezonas ofte la steleto e la kruco por altra signifiki : la steleto indikas en linguistiko formo konjektita, ne atestita; en Ido, formo ne oficala, o teknikala; la kruco indikas generale mortinto, o dato di morto, ed en filologio, arkaika formo. To omna pruvas, ke ol esas nur remediacho, e ke nur la numeri esas ezenda por la noto-referi. |
| Klamo-punto (!) uzesas pos klamo o frazo klamanta o klamata. Kelka populi uzas ol pos omna voko od interpelo, mem pos Sioro en komenco di letri, unvorte, pos omna vokativo. Ico esas forsan exajero, nam kande on parolas od ulu, on ne klamas л Sioro! ╗ |
| Question-punto (?) uzesas pos frazo direte questionanta, ne pos subordinala propoziciono questionanta, Ex. : л Qua venas? ╗, ma : л Me questionas, qua venas. ╗ |
| Pri ca la lasta signi, on propozis sequar l'exemplo di la Hispana, t. e. pozar li, renversita, ante la frazo klamanta o questionanta. La motivo esas : avertar la lektanto pri la karaktero di tala frazo, por ke lu konforme modifikez sua pronunco. Esas vera ke, pro manko di tala averto, on kelkafoye eroras pri la karaktero di la frazo e pronuncas ol male, o mem devas repetar ol kun la justa pronunco. Ta propozo esas do konsiderinda; la unika kontrea argumento esas, ke l'altra uzado esas plu internaciona. Se on adoptus ol, la signi ! e ? divenus duopla ed inkluzanta, same kam la parentezi e cito-hoketi. Ed on vidas ke, pro la sama motivo di klareso, li devas prizentar du formi inversa, quale la question-punti en la Hispana. |
| Apostrofo (') uzesas por indikar eliziono (V. з 6). |
| Generala remarko. — On devas ne mis-evaluar l'importo di la puntizado, e desprizar la koncernanta reguli kom superflua o minucioza. La puntizado esas necesa por la klareso, do por la perfekta e sekura interkomprenado; ol havas signifiko por la pronuncado. La punto reprezentas halto pasable granda; la bi-punto e la punto-komo, halto min granda; la komo, halto plu mikra, ma sentebla. Egardar ta signi e facar la korespondanta pauzi, esas l'unesma regulo di la diciono, e la maxim importanta. |
| (1) [Segun Progr., IV, 531 (L. COUTERAT) e VI, 380] : On adoptas la reguli propozita por la puntizado (IV, 531). Decido 1062 pri la komo (VI, 211). |
|
|
| Ica pagino modifikesis laste ye 7-ma februaro 1999. | This page was last modified on February 7, 1999. |