Kompleta
Gramatiko detaloza
di la
linguo internaciona Ido
|
|
||||||||
| Acento tonika. | Tonic Accent |
| 4. — En Ido, la acento tonika ne esas plualtigo o plulongigo dil sono, ma plufortigo di la voco sur un silabo dil vorti. On pozas lu « sur la lasta silabo dil infinitivi e sur la prelasta silabo di la cetera vorti » : amār, venīr, skribōr; fenźstro, bovīno, malāda, trōno, mźa, puźri, opiniōno, e. c. |
| « Ma en plursilaba radiki, i e u nemediate avan vokalo ne darfas recevar l'acento » : Kāspia, rādie, fīlii, mistźrio; tźnua; źlua, sźxuo, stātui, līnguo (1). |
| Pro ke la finali ia, ie, ii, io, e ua, ue, ui, uo di ca lasta vorti formacas nur un silabo, la prelasta esas reale ta, qua preiras li, ed ol portas la acento tote konforme al regulo (2). |
| En dio, pia, duo, gluo ed altri simila, i e u esas vere la prelasta silabo. Li konseque recevas la acento, segun la regulo. Nam li kontenas ne plursilaba, ma unsilaba radiko : di, pi, du, glu. |
| Se monosilaba (unsilaba) radiko divenas lasta parto di kompozajo o derivajo, la vokali i, u portas la acento, quale kande li trovesas en simpla vorto. Ex. : butontrūo, arborglūo, despīa, cadīe. |
| Ma, pro ke la nomi di la sep dii semanala ne esas kompozaji (quale festo-dio, ca-die) li recevas la acento sur la silabo qua preiras di e qua esas reale la prelasta. On do pronuncas : sūndio, lūndio, mārdio, jōvdio, venźrdio, satūrdio (3). |
| Kande au, eu formacanta diftongo (4) renkontresas kom silabo prelasta, la acento restas sur ta diftongo, kun la chefa esforco dil voco sur a, e. Ex. : lāubo, kāuzo, lāuro, nźutra, psźudo. Evitez sorgoze facar ek au, eu du silabi en ta vorti ed altri simila. |
| En la nombri, inter 20 e 100, la acento restas sur la radiko du, tri, quar e. c. Ex. : dūa-dek, (o dūadek), trīa-dek (o trīadek), quāra-dek (o quāradek), e. c. — Kompreneble en dek-e-un, dek-e-du, dek-e-tri, e. c. ne la konjunciono e, ma la nombro dek esas acentizata. |
| La monosilabi darfas esar acentizata o ne (tam en prozo kam en poezio) segun la kuntexto e l'intenco dil autoro (5). |
| Por eufonio e mem por bona interkompreno, l'acento tonika havas en Ido tre granda importo. Konseque omna Idisti devas tre atencar olu, e la populi qui pozas la acento sur la lasta silabo devas merkar e memorar bone, ke en Ido nur l'infinitivi -ar, -ir, -or (qui esas lasta silabi) darfas kom tala recevar olu. |
| Ma, kontraste, altri devas atencar, ke l'aplikado dil acento ne incitez li ad engluto dil silabi finala ed a neklara pronunco di olia vokali. Nam to genitus grava erori pri la tempi en la verbo, o pri la speco gramatikala dil vorti e lia rolo. Kun atenco e sorgo (or mem plu kam linguo nacionala la helpolinguo postulas la du), on tre bone povas konciliar justa acentizo e klara pronunco. |
| Sentiginte la acento sur la silabo prelasta, evitez sentigar quaze duesma acento sur la dezinenco : Esperāntō, harmōniō. Certe la dezinenco devas audesar klare, ma por ico ne esas necesa, ke on acentizez lu anke. L'Italiana pruvas lo konstante en sua linguo; ni imitez li pri co en Ido (6). |
| (1) La cirkonflexo indikas nur la tonika acento, ne la longeso di la silabo. Yen la texto ipsa dil decido (57), koncernanta ica acento : « L'acento esas sur la lasta silabo dil infinitivi, e sur la prelasta silabo di la cetera vorti. Ma en plursilaba radiki, i e u nemediate avan vokalo ne povas recevar l'acento. » — Progreso, III, 322. |
| En la Hispana, Italiana, Portugalana lingui, l'infinitivo en-ar recevas la acento. Ido imitas ta lingui e, pro analogeso, extensas ta acentizo a sua cetera infinitivi : -ir, -or. |
| (2) Kad on esas obligata pronuncar i e u quale y e w rispektive avan vokalo? Nule : on darfas pronuncar indiferente naci-ono o nacyono, mu-elar o mwelar. La sola kozo importanta, do obligala, esas la justa pozo di l'acento; on pronuncez do quiete : ālio o ālyo, mānuo o mānwo (Progreso, IV, 142). |
| (3) Evidente mardio ne esas mar(o)dio, saturdio satur(o)dio, e per la 5 sundio, lundio, merkurdio, jovdio, venerdio, ni ne intencas dicar : la dio dil suno, dil luno, di Merkurius, di Jupiter, di Venus. (Segun Progreso, VI, 135.) |
| (4) Videz u en la seciono Pronunco dil Vokali. |
| (5) On bone remarkez ke la regulo fakte inkluzas mem la monosilaba adjektivi, t. e. l'adjektivi elizionita, havanta monosilabo kom radiko : tal', nul', bel', pur', irg', grand', e. c. |
| (6) Okazione di « Profilaktol », metan, formol, amin, qui recevas internacione la acento sur la lasta silabo, on trovas en Progreso, II, 679, la considero sequanta : |
| « On devas distingar du kazi o klasi : la propra nomi, quale Profilaktol, qui esas stranjera vorti en nia linguo e konseque havas specala ortografio ed anke acentizo; e la komuna nomi, qui apartenas a nia linguo e devas sequar la generala reguli, sive pri la gramatikal finali, sive pri l'acentizo. » |
| Ta remarkigo esas guido pri ta nomi stranjera relate Ido. Samtempe ol furnisas respondo por la distraktita kritikeri qui objecionas a ni ta vorti, quale se oli apartenus a la linguo e devus havar la dezinenci e la acento dil nomi komuna. Per quo Profilaktol, etil ed altra vorti kemiala apartenas a Ido plu multe kam Kashmir, Kamerun, Bengal, Portugal, Tonkin e. c. qui havas nek la acentizo, nek la dezinenci dil Ido vorti komuna? |
| Pri la decido koncerne la tonika acento en Ido e la studiado qua preparis lu, videz l'apendico unesma, ye la fino dil gramatiko. L'acentizo en Espo esas pura imito dil acentizo Polona. |
|
|
| Ica pagino modifikesis ye 28 januaro 1999. | This page was last modified on January 28, 1999. |